Bài giảng Ngữ văn 10 - Tiết 7, 8: Chiến thắng Mtao Mxây (trích Đăm săn – sử thi Tây Nguyên)

Kiểm tra bài cũ: Nêu các thể loại tự sự dân gian (mỗi thể loại lấy một ví dụ)? Tại sao truyện Thánh Gióng không phải là sử thi?ChiÕn th¾ng mtao mx©y(TrÝch §¨m s¨n – sö thi t©y nguyªn) Tiết 7+8 I. Tiểu dẫn:1. §Þnh nghÜa:Sử thi có 4 tiêu chí: + Tác phẩm trường thiên (trường ca): quy mô lớn+ Hình thức diễn xướng riêng biệt (hát kể)+ Hình thức văn học tự sự phản ánh biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại+ Phương pháp sáng tác: ngôn ngữ có vần, nhịp, hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng.* Phân loại+ Sử thi thần thoại: Kể về sự hình thành thế giới, sự ra đời của muôn loài, sự hình thành các dân tộc, các vùng cư trú+ Sử thi anh hùng: Kể về cuộc đời và những chiến công của các tù trưởng anh hùng. * Những bộ sử thi của Việt Nam và thế giớiViệt Nam.- "Đẻ đất đẻ nước" của người Mường, bằng thơ. 	- "Bài ca Đan Săn“, "Xinh Chơ Niếp" của người Ê đê.- "Xinh Nhã“, “Y Ban” của nhiều bộ tộc ở Tây Nguyên, chủ yếu của người Ê đê.- "Đăm Di" của người Ê đê và Giarai. Thế giới:- "Ramayana" của Ấn Độ gồm có 24.000 câu thơ đôi.- "Mahabharata" của Ấn Độ dài 110.000 câu thơ đôi.- "Ôđixê" của Hi Lạp dài 12.110 câu thơ, tác giả Hômerơ.- "Iliat" của Hi Lạp, dài 15.683 câu thơ, tác giả Hômerơ.LÔ héi cång chiªng ®ång bµo T©y Nguyªn 2. Tãm t¾t néi dung sö thi §¨m S¨n: Theo tục "nối dây", Đam Săn phải lấy hai chị em Hơ Nhí và Hơ Bhí làm vợ. Anh đã chống lại, nhưng bị trời lấy ống điếu gõ vào đầu 7 lần "Đam Săn chết lịm, rồi Trời cho sống lại". Đam Săn phải làm theo lời Trời và trở thành tù trưởng giàu mạnh, danh tiếng vang lừng rừng núi. Đam Săn đã cùng bộ tộc đánh thắng hai tù trưởng hùng mạnh khác là Mơtao Grứ và Mơtao Mơxây, bắt được nhiều nô lệ, thu được nhiều tài sản quý báu. Ngang tàng, coi thường thần linh, Đam Săn chặt cây thần, mãi cây mới đổ. Cây đổ quật chết cả hai nàng Hơ Nhí và Hơ Bhí. Anh vác rìu đi lên trời, cầu xin Trời cứu sống vợ. Đang sống trong yên vui giàu có, Đam Săn lại lên đường đi bắt Nữ thần Mặt Trời để có "hai vợ lẽ... vợ thật đẹp”. Cuộc cầu hôn thất bại, anh trở lại quê nhà, bị chết ngập ở rừng Sáp Đen. Đam Săn chết, cháu Đam Săn ra đời, lại theo tục "nối dây" đi tiếp hành trình của cậu chàng, dấn thân vào cuộc chiến đấu mới.3. VÞ trÝ ®o¹n trÝch: gi÷a t¸c phÈm, kÓ chuyÖn §¨m S¨n ®¸nh th¾ng tï tr­ëng Mtao Mx©y, cøu ®­îc vî. II. Đọc hiểu chi tiÕt v¨n b¶n- §¨m S¨n ®Õn ch©n cÇu thang nhµ kÎ thï, khiªu chiÕn, khÝch cho Mtao Mx©y ra khái nhµ, xuèng ®¸nh nhau.- Diễn biến cuộc chiến- Nhê «ng trêi m¸ch kÕ, §¨m S¨n giÕt ®­îc Mtao Mx©y. 1. H×nh t­îng §ăm Săn trong trËn chiÕn ®Êu víi Mtao MxâyNhóm 1: Lời nói Đăm Săn khi đến chân cầu thang nhà Mtao Mxây nhằm mục đích gì? Tại sao tác giả dân gian lại tả Mtao Mxây trước? Nhận xét về Mtao Mxây? Nhóm 2: Chi tiết Mtao Mxây chém trượt vào chão buộc trâu nói lên điều gì? Sau khi ¨n trÇu søc khoÎ cña §¨m S¨n cµng t¨ng gÊp béi. Chµng móa khiªn cµng ®Ñp, cµng m¹nh nh­ng vÉn kh«ng thÓ ®©m ®­îc kÎ thï. V× sao? ý nghÜa cña chi tiÕt nµy? Nhãm 3: Chi tiÕt «ng trêi m¸ch kÕ cho §¨m S¨n nãi lªn ®iÒu g×? NhËn xÐt nghÖ thuËt miªu t¶. Em cã suy nghĩ gì về cuộc chiến đấu và chiến thắng của Đăm Săn? Nhãm 4: Để miêu tả Đăm Săn và nhà Đăm Săn trong tiệc mừng chiến thắng, đoạn trích đã sử dụng các biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, phóng đại nào? Các biện pháp tu từ đó nói lên điều gì? Nhóm 1: Đăm Săn đã nói gì khi đến chân cầu thang nhà Mtao Mxây, nhằm mục đích gì? Tại sao tác giả dân gian lại tả Mtao Mxây trước? Nhận xét về Mtao Mxây? ĐÕn ch©n cÇu thang nhµ kÎ thï, khiªu chiÕn, khÝch cho MM ra khái nhµ, xuèng ®¸nh nhau.- Nhµ giµu cã, réng r·i, sang träng. (§Çu sµn ®Ïo h×nh tr¨ng, ®Çu cÇu thang ®Ïo h×nh chim ngãi, cÇu thang réng b»ng l¸ chiÕu)- BÞ ®éng, sî h·i, do dù, rôt rÌ kh«ng d¸m xuèng nh­ng vÉn trªu tøc (tay ta «m vî chóng ta)- Sî bị ®¸nh bÊt ngê, buéc ph¶i ®i ra.- H×nh d¸ng: d÷ tîn, hung h·n (®Çu nh­ ®Çu có, g­¬m ãng ¸nh nh­ cÇu vång), tÇn ngÇn, do dù. §¨m S¨na. §ăm Săn ®Õn ch©n cÇu thang nhµ kÎ thï, khiªu chiÕn và thái độ ngạo nghễ của Mtao MxâyMtao Mx©yNhóm 2: C¶nh móa khiªn tr­íc trËn ®Êu thÓ hiÖn điều gì? Hai người múa khiên ra sao? Sau khi ¨n trÇu søc khoÎ cña §¨m S¨n cµng t¨ng gÊp béi. Chµng móa khiªn cµng ®Ñp, cµng m¹nh nh­ng vÉn kh«ng thÓ ®©m ®­îc kÎ thï. V× sao? ý nghÜa cña chi tiÕt nµy? KhÝch, th¸ch M. móa tr­ícNh×n râ tµi nghÖ kÎ thï, tù tin thÓ hiÖn tµi n¨ng vµ s¾c khoÎ cña m×nh. Móa khiªn: khoÎ, ®Ñp (v­ît ®åi, ch¹y vun vót); - L¹i bÞ khÝch, qu¸ tù tin vµo b¶n th©n- Móa khiªn nh­ trß ch¬i, khiªn kªu l¹ch x¹ch nh­ qu¶ m­íp kh«; tù xem m×nh lµ t­íng quen ®¸nh tr¨m trËn, quen xÐo n¸t ®Êt ®ai thiªn h¹.- B­íc cao b­íc thÊp, chÐm tr­ît khoeo ch©n kÎ thï, chØ tróng c¸i ch·o buéc tr©u.b. Diễn biến trận chiếnHiệp 1: C¶nh móa khiªn tr­íc trËn ®Êu thÓ hiÖn søc khoÎ, tµi n¨ng vµ vÎ ®Ñp dòng sÜ.§¨m S¨nMtao Mx©yNhai ®­îc trÇu cña vî: søc khoÎ t¨ng gÊp béi, móa cµng ®Ñp (nh­ b·o lèc, c©y cèi chÕt rôi, chßi ®æ l¨n lãc; ba nói r¹n nøt, ba ®åi bËt bay tung); §©m kh«ng thñng ®ïi MM, v× h¾n cã ¸o gi¸p che chë. ThÊm mÖt võa ch¹y võa ngñ.- Võa ch¹y võa chèng ®ì. b. Diễn biến trận chiếnHiệp 2:§¨m S¨nMtao Mx©y- Trong giÊc m¬, ®­îc «ng Trêi m¸ch kÕ dïng chµy mßn nÐm vµo vµnh tai kÎ thï.- Bõng tØnh, lµm theo, ®uæi Mtao Mx©y quanh chuång, ph¸ tan chuång lîn, chuång tr©u, dån Mtao Mx©y ®Õn ng· l¨n quay ra ®Êt.- Hái téi c­íp vî, giÕt chÕt Mtao Mx©y. - Bị chµy mßn ®©m vµo vµnh tai (chç hiÓm)- Vïng ch¹y cïng ®­êng, ng· l¨n ra ®Êt.- Gi¶ dèi cÇu xin tha m¹ng.- BÞ giÕt. §¨m S¨nMtao Mx©yc. Chiến thắng Mtao MxâyNhãm 3: Chi tiÕt «ng trêi m¸ch kÕ cho §¨m S¨n nãi lªn ®iÒu g×? NhËn xÐt nghÖ thuËt miªu t¶. Em cã suy nghĩ gì về cuộc chiến đấu và chiến thắng của Đăm Săn? - Chi tiÕt «ng Trêi m¸ch kÕ cho §¨m S¨n: yÕu tè th©n k×, phæ biÕn cho nhiÒu thÓ lo¹i tù sù d©n gian - ý nghÜa: nh»m gióp nh©n vËt chÝnh v­ît qua thö th¸ch; gióp cèt truyÖn ph¸t triÓn; thÓ hiÖn t×nh c¶m cña nh©n d©n ®èi víi nh©n vËt chÝnh. Nghệ thuật miêu tảNhân vật Đam San Múa trên cao như gió bão Múa dưới thấp như lốc.Mtao Mxây : khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng.Dân làng: Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiên thần, ùn ùn như kiến như mối, tôi tớ mang của cải về nhiều như ong di chuyển nước, vò vẽ di chuyển hoa.=>Nghệ thuật phóng đại, so sánh là nghệ thuật tiêu biểu của sử thi. TiÓu kÕt: Cuộc chiến đấu của Đam San với mục đích giành lại gia đình, nhưng lại có ý nghĩa cộng đồng . Đòi lại vợ chỉ là cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn giữa các bộ tộc dẫn đến chiến tranh mở rộng bờ cõi làm nổi uy danh của cộng đồng. NghÖ thuËt næi bËt: so s¸nh, phãng ®¹iNhãm 4: Để miêu tả Đăm Săn trong tiệc mừng chiến thắng, nhà Đăm Săn đoạn trích đã sử dụng các biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, phóng đại nào? Các biện pháp tu từ đó nói lên điều gì? 2. H×nh t­îng Đăm Săn trong tiÖc mõng chiÕn th¾ng- §S tù hµo, tù tin, v× søc m¹nh vµ sù giµu cã cña thÞ téc m×nh; thÓ hiÖn niÒm vui lín sau chiÕn th¾ng.- Cång chiªng thÓ hiÖn sù giµu cã sung tóc sang träng vµ søc m¹nh vÎ ®Ñp cña tinh thÇn vµ vËt chÊt cña thÞ téc vµ tï tr­ëng.- H×nh ¶nh §S ®­îc miªu t¶ b»ng c¸i nh×n ®Çy ng­ìng mé cña nh©n d©n, tõ bªn d­íi nh×n lªn sïng kÝnh, tù hµo. §ã lµ vÎ ®Ñp vµ søc m¹nh cña ng­êi anh hïng, thÓ hiÖn søc m¹nh cña c¶ thÞ téc, sù thèng nhÊt vµ niÒm tin cña c¶ céng ®ång.H×nh ¶nh nhµ §¨m S¨n ¨n uèng ®«ng vui, kh¸ch tï tr­ëng xa gÇn ®Òu th¸n phôc, t«i tí chËt nÝch. Gi÷a mäi ng­êi, §¨m S¨n næi bËt lªn tãc dµi ch¶y ®Çy nong hoa, uèng kh«ng biÕt say, ¨n kh«ng biÕt no, chuyÖn trß kh«ng biÕt ch¸n.Chµng dòng sÜ anh hïng §¨m S¨n hiÖn lªn trong sù kh©m phôc, ngîi ca cña c¶ bu«n b¶n: ngùc cuèn chÐo tÊm mÒm chiÕn, ®«i m¾t long lanh, trµn ®Çy søc trai, tiÕng t¨m lõng lÉy.Nh÷ng h×nh ¶nh tõ c¬ thÓ ®­îc phãng ®¹i: b¾p ch©n to b»ng c©y xµ ngang, b¾p ®ïi to b»ng èng bÔ, søc ngang søc voi ®ùc, h¬i thë Çm Çm nh­ sÊm dËy... ngang tµng tõ trong bông mÑ. Khung cảnh buôn làng: + Cả một vùng nhão ra như nước. Lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm cao sưởi nắng... + Các chàng trai cô gái đi lại ngực đụng ngực... + Chiêng lắm la nhiều, chiêng đống voi bầy, bè bạn như nêm như xếp. -> Đó là một buôn làng giàu có, no đủ, sức mạnh của Đăm Săn, sức mạnh của cả thị tộc. III. H­íng dÉn tæng kÕt vµ luyÖn tËp1. Tæng kÕtb.NghÖ thuËt sö thi: ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu, sử dụng phép so sánh, phóng đại, liệt kê, trùng điệp. a. Néi dung: Nh÷ng t×nh c¶m cao c¶ nhÊt th«i thóc §S chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng kÎ thï: Träng danh dù, g¾n bã h¹nh phóc gia ®×nh, thiÕt tha víi cuéc sèng b×nh yªn, h¹nh phóc cña thÞ téc.Cñng cè - LuyÖn tËp1. Ên t­îng cña em sau khi häc xong ®o¹n trÝch?+ Tuy kÓ vÒ diÔn biÕn trËn ®¸nh mµ vÉn h­íng vÒ cuéc sèng thÞnh v­îng, no ®ñ, giµu cã, ®oµn kÕt, thèng nhÊt vµ lín m¹nh cña céng ®ång thÞ téc. + Ng­êi anh hïng trïm lªn tÊt c¶ trong bøc tranh hoµnh tr¸ng trong lÔ ¨n mõng chiÕn th¾ng. Sù lín lao vÒ h×nh thÓ, tÇm vãc chiÕn c«ng nh­ trïm lªn tÊt c¶ thiªn nhiªn, vò trô, x· héi, con ng­êi £-®ª. §ã còng lµ kh¸t väng cña ®ång bµo c¸c d©n téc T©y Nguyªn ngµy nay giµu m¹nh, ®oµn kÕt, thèng nhÊt, hßa hîp.2. Sử thi Đăm Săn không có đặc điểm này:A. Người anh hùng trọng danh dự, gắn bó với gia đình, thiết tha với cuộc sống bình yên của thị tộc.B. Tuy kể về diễn biến trận đánh mà vẫn hướng về cuộc sống thịnh vượng, đoàn kết, thống nhất của cả cộng đồng thị tộc.C. Là pho sử thi về sự hình thành vũ trụ, tạo ra muôn loài, tạo ra con người và xã hội, được kể lại theo quan niệm của người xưa.LÔ héi cång chiªng ®ång bµo T©y NguyªnH­íng dÉn vÒ nhµ1. H×nh dung vÎ ®Ñp cña ng­êi anh hïng §¨m S¨n, h·y vÏ l¹i bøc tranh theo trÝ t­ëng t­îng cña em.2. So¹n bµi: TruyÖn An D­¬ng V­¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû.